20 Feb 2012

एस.एस.एल.सी. हिंदी मॉडल परीक्षा फरवरी 2012प्रश्न-पत्र पर एक नज़र


एस.एस.एल.सी. हिंदी मॉडल परीक्षा फरवरी 2012प्रश्न-पत्र पर एक नज़र
अध्यापक बंधुओ,
    फरवरी 2012 में संपन्न मॉडल परीक्षा के प्रश्न-पत्र को लेकर एक जीवंत चर्चा आवश्यक है। छात्रों में ही नहीं, अध्यापकों में भी दुविधा पैदा करनेवाले कुछ प्रश्नों की ओर आपका ध्यान आकर्षित करना चाहता हूँ।
1. पहला प्रश्न 'घटनाओं को क्रमबद्ध करने' का है। इसकी तथाकथित घटनाएँ किसी भी प्रकार से कहानी में महत्वपूर्ण नहीं हैं। 'लिफ्ट की ओर जाना', 'लाइन में खड़े होना' आदि नगण्य घटनाएँ याद करना असंभव है। कहानी की गति पर इसका कोई प्रभाव नहीं पड़ता। 'छात्रों की स्मरण शक्ति की परीक्षा करना' अवैज्ञानिक ठहरानेवाले 'नई प्रणाली के मसीहों' को यह शोभा नहीं देता।
2. द्वितीय प्रश्न में डौली की चरित्रगत विशेषताएँ चुननी हैं। विशेषता केवल एक नहीं होती। 'विशेषताएँ' बहुवचन में हैं। दो उत्तर यहाँ मिलते भी हैं- 'जीवजंतुओं के प्रति सहानुभूति' और 'खेल में तत्परता'। विकल्प में दिए तीन में से दोनों उत्तर के रूप में आते हैं। यह प्रश्न भ्रमोद्पादक है। फिर देखिए -'इनका आधार क्या है?' इस प्रश्न का अर्थ क्या हो सकता है? अथवा क्या नहीं हो सकता है? किसी व्यक्ति की चरित्रगत विशेषता का 'आधार' बताना मनोवैज्ञानिकों के लिए भी असंभव है। उत्तर चुनने का आधार या 'चरित्रगत विशेषता को स्पष्ट करने वाली घटना को दिखाना है' तो तीन अंक के लिए बच्चा सागर में डूब कर मोती ले जा सकता है। लेकिन प्रश्न में यह अर्थ स्पष्ट नहीं है। याद रखिए, यह मॉडल प्रश्न है।
3. चौथा, पाँचवाँ और छठा प्रश्न भी स्मरण शक्ति के चमत्कार को दिखानेवाले हैं। 'महादेवी के इस व्यवहार के पीछे कौन-सी भावना है' इसका जवाब केवल महादेवी को ही मालूम है। वे तो जीवित भी नहीं। अतः प्रश्न होना चाहिए (बच्चों की धैषणिकता उद्दिष्ट है तो) 'व्यवहार के पीछे कौन-सी भावना हो सकती है', 'भावना क्या है' और 'भावना क्या हो सकती है'। इन दोनों का अर्थपरक अंतर मेरे मित्रों को समझ में आया होगा।
4. आठवाँ प्रश्न बहुत ही हास्यास्पद और साथ ही निष्ठुर है। यहाँ 'हाथी से हुए निर्दय व्यवहार' का उल्लेख है। यहाँ खलनायक को नायक बनाया गया और बेचारे मरे हाथी को खलनायक! प्रश्न बनानेवाले प्रतिभाशाली को पाठ का पुनः वाचन अपेक्षित है। यह गलती क्षमा के योग्य नहीं है। क्योंकि यह पाठ के मूल उद्देश्य के खिलाफ है। 'जानवरों पर अत्याचार' पाठ का विषय है जबकि प्रश्नकार ने उसे 'हाथी का अत्याचार' बना दिया है।
5. चौदहवें प्रश्न की कविता पढ़िए। उसके आरंभ में जो 'मैंने' है उसका संबंध चौथी पंक्ति में मिलता है। "मैंने ...अत्याचार अनेक किए थे।" क्या यह बच्चों के स्तरानुकूल है? कम से कम मेरे अपने स्कूल के छात्र इतने होशियार नहीं हैं। माफ कीजिए।
6. उन्नीसवें प्रश्न में एक भाषणांश दिया है। बंधुओ, आपने कभी यह शब्द सुना है? कागज़ और प्रिंटिंग के माध्यम भाषण देनेवाले इस प्रश्नकार को शत शत प्रणाम! क्योंकि वे इस लोक के मानव नहीं है।
इस भाषणांश के वाक्यों के बीच एक चिह्न (/) आपने देखा है न? इसका अर्थ केवल उन महानुभावों को ही मालूम होगा। नवीन शिक्षा प्रणाली की जय हो।
7. अठारहवाँ प्रश्न वाक्यों को मिलाकर एक वाक्य बनाने के लिए है। मुझे लगता है कि प्रश्नकर्ता को छोड़कर केरल के किसी भी अध्यापक ने छात्रों को ऐसा नहीं पठाया होगा। अतः विरले ही छात्र इसका उत्तर लिख पाएँगे। पाठ्यपुस्तक में कई अन्य तरह के वाक्य मिलान के कार्य दिए हैं, लेकिन ऐसा कहीं भी नहीं है।
8. प्रश्न 13 'वृद्धजनों के आत्मसम्मान को सुरक्षित रखने की सूचना देनेवाला पोस्टर' मेरे सामने और एक समस्या बना रहा। बार बार पढ़ने पर भी प्रश्न का सही उद्देश्य मैं समझ नहीं पाया।
 

टी.के. ईश्वरन नंपूतिरि,
सरकारी हायर सेकंडरी स्कूल, मातमंगलम।
फोनः 9747120252

6 comments:

  1. सर,मैं भी श्री ईश्वरन नंपूतिरि की मत से सहमत हुं। मेरे मन शंका है कि हम कैसे इस दुविधा से बच सकते हैं ? अब चर्चा करने से क्या कोई फायदा है? आप से सुझाव की प्रतीक्षा करता हूं।

    ReplyDelete
  2. സര്‍
    വിശകലനം നന്നായി.എന്നാല്‍ ഈ വിശകലനങ്ങളും വിമര്‍ശനങ്ങളും എന്തു പ്രയോജനമാണ് കുട്ടികള്‍ക്ക് നല്കുക? ഈ ചോദ്യപേപ്പറിലെ മാതൃകകളോട് യോജിക്കാനാവുന്നില്ലെങ്കിലും അവസാന മാതൃക ഇതുതന്നെയായിരിക്കും എന്നുറപ്പായ സ്ഥിതിക്ക് കുട്ടികളെ സഹായിക്കാന്‍ നമ്മുടേതായ രീതിയില്‍ എന്തെങ്കിലും ചെയ്യുന്നതാവില്ലെ നന്ന്? ഹിന്ദി സഭ കുട്ടികളെ റിവിഷന്‍ ചെയ്യിക്കുന്നതിനായി ഒരു പ്രസന്റേഷന്‍ തയ്യാറാക്കുന്നുണ്ട്. വ്യാകരണഭാഗങ്ങളുടെ പരിചയപ്പെടുത്തലിനായി താങ്കള്‍ക്കും ഒരു പ്രസന്റേഷന്‍ തയ്യാറാക്കിക്കൂടെ?
    ശുഭാശംസകളോടെ

    ReplyDelete
    Replies
    1. സാര്‍, ഈ ചോദ്യപേപ്പറിന്റെ പാശ്ചാത്തലത്തില്‍ എന്തെങ്കിലും ചെയ്യേണ്ടത് അത്യാവശ്യം തന്നെ. എന്നാല്‍ 1-2 മുതല്‍ 15-2 വരെ ലക്ഷദ്വീപ് യാത്രയിലായതുകൊണ്ട് സ്കൂളിലെ പണികള്‍ കുന്നുകൂടുകയും മനസ്സില്‍ ആഗ്രഹിക്കാനല്ലാതെ സമയം കിട്ടാത്ത അവസ്ഥയുമായി. ആവുന്നതെന്തെങ്കിലും ഉടനെത്തന്നെ ചെയ്യാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നതാണ്. ഏതായാലും സാറിന്റെ ശ്രമം അധ്യാപകര്‍ക്കും വിദ്യാര്‍ത്ഥികള്‍ക്കും ഉപകരിക്കുമെന്നതില്‍ സംശയമില്ല. പിന്നെ ഇനി ക്ലാസ്സ് കിട്ടുക തന്നെ പ്രയാസമാകുമോ എന്ന ഭയവും നിലനില്‍ക്കുന്നു. പ്രതികരണത്തിന് വളരെ നന്ദി. രവി.

      Delete
    2. സര്‍,
      പ്രയോജനം ചിന്തിക്കേണ്ടത് താല്കാലിക ലാഭം നോക്കിയല്ല.വിമര്‍ശനങ്ങള്‍ അധികാരികളുടെ കണ്ണു തുറപ്പിക്കുമെങ്കില്‍ അതൊരു പ്രയോജനമല്ലേ?-ഈശ്വരന്‍നമ്പൂതിരി

      Delete
  3. ചോദ്യപേപ്പറിന്റെ വിശകലനം കാലികപ്രാധാനമാണ്. ചോദ്യപേപ്പറിന്റെ പാറ്റേണ്‍ പോലും ആശങ്കപ്പെടുത്തുന്നതാണ് കുട്ടികള്‍ക്ക്. ബഹുമാനപ്പെട്ട ഗവ.സംവിധാനത്തെ പരാതിപ്പെടാനും കുറ്റപ്പെടുത്താനും സാധാരണപോലെ ഒരു വേദി. അദ്ധ്യാപകരും കുട്ടികളും ഉദ്ദേശിക്കുന്നപോലെയുള്ള ചോദ്യപേപ്പര്‍ ഈയിടെ കാണാറില്ലല്ലോ. ചോദ്യകര്‍ത്താവിന് വിവരമുണ്ടെന്ന് നാലാള്‍ അറിയട്ടേ. കോര്‍എസ്ആര്‍ജി ദേശാഭിമാനിയില്‍ ചോദ്യപേപ്പറിന്റെ മാതൃക നല്കിയതു കണ്ട അന്ന് തുടങ്ങിയതാണ് പുതിയ പരിശീലനരീതികള്‍. അതിനായി ചെറിയ ചോദ്യങ്ങള്‍ക്കും ഗ്രാമറിനും പ്രാധാന്യം നല്കി. ഇനി നേരിട്ട് കുട്ടികളിലേക്ക് എത്തുന്ന വല്ലതും പരീക്ഷിക്കാം. ക്ലാസ്സില്‍ സമയമില്ല. ഐടി പരീക്ഷയും തുടങ്ങിയില്ലേ.ചോദ്യപേപ്പറിന്റെ ഇതേ പാറ്റേണ്‍ തുടരുമെന്ന പ്രതീക്ഷയില്‍ ചിലതൊക്കെ നോക്കാം. ബ്ലാഗ് ചെയ്യാത്തവ ഈമെയില്‍ ചെയ്യുക. നമ്മുടെ ബ്ലോഗുകള്‍ പലരും ഗൌനിക്കുന്നില്ല എന്ന് ഞാന്‍ സങ്കടത്തോടെ തിരിച്ചറിയുന്നു.ബ്ലോഗര്‍മാര്‍ മറ്റുള്ള ബ്ലോഗര്‍മാരെ കാണുന്നുണ്ട്.

    ReplyDelete
    Replies
    1. ശരിയാണ് സാര്‍. പരീക്ഷ കഴിഞ്ഞ ദിവസം വന്ന ഫോണ്‍ കാളുകള്‍ അധ്യാപകരുടെ ആശങ്കയ്കുള്ള തെളിവാണ്. ഒരു കൊല്ലം പരിശീലിപ്പിച്ചതില്‍ നിന്നൊക്കെ വളരെ അകന്നുപോയതായി ഭയപ്പെടുന്നു. ഒരു പരിശീലനത്തിലും അഡ്രസ്സ് ചെയ്യാതെ ഒറ്റയടിക്ക് പാറ്റേണ്‍ വ്യത്യാസപ്പെടുത്തിയത് വല്ലാതെ വിഷമിപ്പിച്ചു.

      Delete